Uyak Çeşitleri Uyak, şiirlerde mısra sonlarında bir sonraki dize ile ses ahengi ve uyumu oluşturmak için kullanılan, yazılışları ve okunuşları aynı fakat anlamları farklı kelime veya kelime gruplarından meydana gelen eklerin benzerliğidir. Uyak, kafiye anlamına gelmektedir ve mısra sonlarındaki ses benzerliği olarak ifade edilir. Şiirde ahenk ve uyum oluşturulması, şiirin kolay bir şekilde ezberlenmesini ve kalıcı olarak akılda kalmasını sağlar. Her mısra sonunda ses benzerlikleri bulunurken önce redifler, sonra da kafiyeler bulunur. Uyak, Cumhuriyet döneminde de kullanılmıştır. Kafiyenin oluşabilmesi için dizeler sonunda belirli özellikler aranır. Uyak Oluşabilmesi İçin Aranan Özellikler
Uyak (Kafiye) Çeşitleri Yarım Kafiye Yarım kafiye, mısra sonlarındaki harf benzerliği ile meydana gelen uyaklara denir. Ses ilgisi en az olan uyak çeşididir. Yarım kafiyede dize sonlarındaki sözcüklerde b, c, ç, d, g gibi sessiz harflerin benzeşmesi önemlidir. Fakat dize sonlarındaki sözcüklerde, üzerinde eğer uzatma işareti yoksa a, e, ı, i, u, ü ünlü harfleriyle de uyak oluşabilir. Örnek; Evlerin önü çardak.
Tam Kafiye Tam kafiye, mısra sonlarındaki iki tane ses benzerliği varsa tam kafiye olarak adlandırılır. Tam kafiye, tam ses değerindedir. Tam kafiyeyi oluşturan seslerin biri ünlü diğeri ünsüz harftir. Fakat üzerinde şapka işareti bulunan yani uzatma işareti anlamına gelen a, u, ı harfleri ile yapılan uyaklar da tam uyak olarak kabul edilir. Çünkü üzerinde şapka işareti bulunan harfler tam uyak olarak kabul edilir. Örnek; Bütün sevgileri atıp içimden.
Zengin Kafiye Zengin kafiye, mısra sonlarındaki ses benzerliği tam kafiyedeki ses benzerliğine göre daha fazladır. Yani ses benzerliği üç sesten meydana gelmektedir. Birbirine benzeyen bu seslerin sıralanış biçiminde herhangi bir kural bulunmamaktadır. Fakat benzer ses sayısı arttıkça ses uyumu derecesi de artmaktadır. Örnek; Ertesi gün başladı yolculuk
Tunç Kafiye Tunç kafiye, uyağı oluşturan sözcüklerden birisinin diğer sözcük içinde tam olarak yer alması sonucu meydana gelir. Tunç kafiyede sözcükler birbirinden bağımsız anlamlı veya anlamsız sözcüklerden oluşur. Tunç kafiyede iki veya daha fazla ses benzeyebilir. Örnek; Yokuşlar kaybolur çıkarız düze
Cinaslı Kafiye Cinaslı kafiye, mısra sonlarında bulunan sözcüklerin söylenişleri aynı fakat anlamları farklı olan uyak çeşididir. Örnek; Madem çoban değildin.
Ekstra Bilgiler Uyak ve kafiye, Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Şairler, şiirlerinde uyak ve kafiye kullanarak eserin estetik değerini artırır ve okuyucunun aklında kalıcılığı sağlar. Uyak ve kafiye türleri, şiirin türüne ve şairin anlatmak istediği duyguya göre değişiklik gösterebilir. Ayrıca, modern şiirde geleneksel uyak ve kafiye anlayışının dışına çıkan deneysel çalışmalar da bulunmaktadır. |