Cümle Çeşitleri
Cümleler, insanların birbirlerine duygu ve düşüncelerini aktarmak için kullandığı söz gruplarıdır. Cümleler yapısal olarak farklılıklar gösterir ve anlam bakımından zenginleştirilmek amacıyla bazı ögeler kullanılır. Bu ögeler sıfat, zarf, fiil gibi kelime çeşitlerinden oluşur. Ayrıca cümlelerde yer, zaman, eylemi yapan özne ve yüklem belirtilir. Bu ögelerin cümledeki yeri değişkenlik gösterebilir. Cümle çeşitleri, duygularımızı daha iyi aktarmak için gereklidir. Genellikle yüklem üzerinden oluşturulan cümle çeşitleri, yargı belirttiği için kolaylıkla değişkenlik gösterebilir. Ayrıca cümle çeşitleri sayesinde anlam zenginliği de oluşur. Örneğin, soru cümleleri ve şaşırma cümleleri farklı dizilişlere sahiptir.
- Yüklemin çeşidine göre cümleler
- Yüklemin durumuna göre cümleler
- Yüklemin anlamına göre cümleler
- Cümlenin kurulma düzenine göre cümleler
Yüklemin Çeşidine Göre Cümleler
Yüklemin sözcük türü önemli olan cümlelerdir. Bu cümleler ikiye ayrılır: fiil cümlesi ve isim cümlesi.
- Fiil Cümlesi: Yüklemi oluşturan sözcük fiilden oluşur. Fiil cümlelerinde yüklem "-mak, -mek" eki ile kontrol edilir. Örneğin; yapmak, etmek, susmak.
Fiil cümlesine örnek: Bu akşam Ayşe bize gelmez. Burada "gelmek" fiildir ve böylelikle fiil cümlesi oluşur.
- İsim Cümlesi: Yüklem, isim soylu bir sözcükten oluşur. Örneğin; annesi hemşireymiş. Bu cümlede "hemşire" isimdir ve böylelikle isim cümlesi oluşur. Ayrıca isim soylu sözcükler de isim cümlelerini oluşturabilir.
Yüklemin Durumuna Göre Cümleler
Yüklemin cümledeki yerine göre oluşan cümle çeşitleridir. Her cümlede yüklem sonda olmayabilir. Anlamı zenginleştirmek amacıyla yüklem ortada ya da başta olabilir. Bu tarz cümleler üç başlık altında incelenebilir:
- Kurallı Cümle: Yüklemin türü ne olursa olsun, isim ya da fiil fark etmeksizin, yüklemi sonda olan cümlelere kurallı cümle denir. Örneğin; "Bunu daha önce görmüştüm." veya "Sabah erken kalktım."
- Devrik Cümle: Bu cümle çeşidinde yüklem cümlenin son kısmında olmaz. Cümlenin farklı bölümlerinde kullanılabilir. Örneğin; "Bir çığlık sesi geliyor uzaklardan." Burada yüklem "geliyor" cümlenin ortasındadır.
- Eksiltili Cümle: Bu tarz cümlelerde yüklem yoktur. Cümle sonunda üç nokta kullanılır. Örneğin; "Ne senle ne sensiz." Cümlede yüklem yoktur ve kendimiz cümle sonuna yüklemi eklememiz gerekir.
Anlamlarına Göre Cümleler
Yargının bize verdiği anlam önemli olduğu cümlelerdir. Bu cümleler dört ayrı çeşide ayrılır:
- Olumlu Cümle: Eylemin yapıldığını anlatan cümlelere denir. Örneğin; "Bana kitap aldı."
- Olumsuz Cümle: Eylemin yapılmadığını anlatan cümlelere denir. Bu cümlelerde "-ma, -me" eki vardır. Örneğin; "Bana kitap almadı." veya "Bu yaz tatile gidemedi."
- Soru Cümlesi: Cümlelerde genellikle soru anlamı vardır. Bu tarz cümleleri okuduğunuzda cevap verme gereği duyulur. Örneğin; "Bu aracı kim sürecek?"
- Ünlem Cümlesi: Herhangi bir duygunun belirtildiği cümlelerdir. Örneğin; şaşırma, korku, sevinç gibi. Bu tarz cümlelere örnek vermek gerekirse; "A geliyor musun!"
Cümlelerin Kurulma Düzenine Göre Cümleler
Cümlelerin dizilişine göre olan cümlelerdir. Dört çeşittir:
- Basit Cümle: Tek yüklemi olan cümlelerdir. Örneğin; "Bugün bana geldi."
- Birleşik Cümle: Birden fazla yargı bildiren cümlelerdir. Örneğin; "Ben görmeden bunları taşımayın."
- Sıralı Cümle: İki farklı cümleden oluşurlar. İki cümle arasında virgül ya da noktalı virgül bulunur.
- Bağlı Cümle: İki cümle arasında bağlaç bulunur. "Ama, hem, fakat, ve, veya" gibi. Örneğin; "Buradan gidiyorum hem de seni almadan."
|
