Solunum Çeşitleri
Canlılar, hücresel solunumda kullanılan oksijeni hücre içine almak ve oluşan karbondioksiti hücrelerden uzaklaştırmak amacıyla solunum gerçekleştirirler. Gelişmiş yapıya sahip canlıların çoğu, gaz alışverişini akciğer, solungaçlar ve deri gibi organlarının yüzeylerinde gerçekleştirir. Solunum süreci, canlılarda iki aşama şeklinde gelişir:
- Birinci aşama, oksijenin solunum yüzeyinden difüzyonla kana geçmesi yani gaz alışverişi olayıdır.
- İkinci aşama ise taşıma sıvısı ile hücreler arasındaki gaz alışverişidir.
Sünger ve sölenterler gibi bazı çok hücreli ve basit yapılı hayvanların hemen her hücresi dış ortamla temas ettiği için herhangi bir solunum organına ihtiyaç duymazlar; gerekli gazları hücreler difüzyonla alır.
- Deri Solunumu: Solunum, nemli vücut yüzeyinde gerçekleşir. Toprak solucanı ve bazı yuvarlak solucanlar gibi omurgasızlarda, kurbağa ve semenderler gibi bazı omurgalı hayvanlarda görülen solunum çeşididir. Toprak solucanında gelişmiş bir solunum organı bulunmamaktadır. Dış ortamla gaz alışverişi deri üzerinden difüzyonla sağlanır. Mukus, derideki hücreler tarafından derinin nemli kalması için salgılanır. Böylece oksijen, mukus içerisinde çözünerek kılcal damarlara geçer. Hücrelerden alınan karbondioksit, deri aracılığıyla dış ortama verilir. Ergin kurbağalar, solunumlarının %25'ini bu şekilde gerçekleştirir. Deri solunumu yapan hayvanlar, genelde yüzey alanlarını vücut hacmine oranla artırmak için küçük, ince ve yassı vücuda sahiptirler. Bu özelliklere sahip olmayan hayvanlar ise gaz alışverişini yapabilmek için yoğun katlanmış ve dallanmış, yüzeyi artırılmış trake, akciğer ve solungaç gibi solunum organlarına sahiptirler.
- Solungaç Solunumu: Bu solunum çeşidi, en sık rastlanan türdür. Su ortamında yaşayan hayvanlar tarafından kullanılır. Yumuşakçalar, solucanlar, balıklar ve kurbağalar da görülür. Solungaçlar, vücudun dış yüzeyinin suya doğru yapmış olduğu kıvrımlardır. Solungaç çeşidi iki tiptir: iç ve dış solungaçlar. Dış solungaçlar ipliksi, tüysü ve yaprak şeklindedir. Kurbağa larvalarında ve akciğerli balıklarda görülür. İç solungaçlar ise başın iki yanında bulunur. Kemikli, kıkırdaklı ve bazı yumuşakçalar da görülmektedir. Kemikli balıklarda solungaçlar solungaç kapağı ile örtülüdür. Kıkırdaklı balıklarda ise solungaç kapağı bulunmaz ve solungaçlar başın iki yanından 5 ya da 7 yarık ile dışarı açılır. Solungaç solunumu yapan canlılarda, içinde çözünmüş oksijen bulunan su, ağızdan girip solungaçlardan geçerken gaz alışverişi meydana gelir. Bu canlılar, suda %2 veya %3 oranında bulunan oksijenden daha fazla yararlanmak için solungaçları lif şeklinde dallamalar yaparak yüzeyi genişletir. Ayrıca, solungaç kılcallarında kanın akış yönü ile dışarıdaki suyun akış yönü birbirine zıttır. Böylece solungaçlarda gaz difüzyonu hızlıdır ve ters akım prensibi sayesinde sudaki oksijenin %85'inden faydalanılmış olur.
- Trake Solunumu: Karada yaşayan eklem bacaklılardan böcekler ve çok ayaklılarda görülen bir solunum çeşididir. Bu solunum çeşidinde oksijen, hücrelere doğrudan trake sistemi ile ulaştırıldığı için solunum sisteminin dolaşım sistemi ile bir ilişkisi yoktur; yani kanda solunum gazları taşınmaz. Örümceklerde ve akreplerde trakeler kitap gibi yan yana dizilmiştir. Bu yüzden bunlara kitapsı akciğer denir.
|
